Uşaqlıqdan daşıdığım bütün dəyərləri hakatonda tapdım - “hakatonun əfsanəsi” ilə söhbət

 Son illərdə dünyanın nüfuzlu şirkətlərində çalışan azərbaycanlı gənclər texnologiya, maliyyə, tibb və elm sahələrində böyük uğurlar qazanırlar. Artıq “Google”, “Microsoft” kimi şirkətlərdə çalışan, öz proqram və layihələrini reallaşdıran mühəndislər, data analitikləri arasında azərbaycanlı gəncləri də görmək mümkündür. Onlar beynəlxalq layihələrdə iştirak edir, təhsilə, tədqiqatlara töhfə verir, eləcə də öz startaplarını yaradır, bacarıqlarını qlobal miqyasda nümayiş etdirirlər.

“Azərbaycan müəllimi” növbəti məqaləsində son 10 ildə dünyanın nüfuzlu şirkətlərində mühəndislik, elm, texnologiya, müasir gəncliyin daha çox maraq göstərdiyi hakaton hərəkatında verdiyi töhfələrinə görə “hakatonun əfsanəsi” adlandırılan Şəhriyar Məmmədovdən bəhs edir. Əvvəlcə il ərzində ABŞ və Avropada 60-dan çox hakaton yarışmasının təşkilində iştirak etmiş azərbaycanlı gənci oxuculara yaxından tanış edək.  

Tanıtım: 1989-cu ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1996-2007-ci illərdə paytaxtdakı 153 nömrəli tam orta məktəbdə oxuyub. 2007-2011-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası, 2011-2013-cü illərdə isə Qafqaz Universitetində (Bakı Mühəndislik Universiteti) MBA və IT menecmenti üzrə təhsil alıb. 2015-ci ildən “2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı” çərçivəsində Fransanın "Telecom Paristech" Universitetində təhsilini davam etdirib. Hər 3 universitetdə əla qiymətlərlə təhsil alıb. Daha sonra ABŞ-də Santa Klara şəhərində yerləşən Beynəlxalq Texnoloji Universitetdə proqram mühəndisliyi üzrə magistr dərəcəsi əldə edib.

“Bakcell”lə yanaşı, “ Huawei”, “ZTE corporation”, "SAP",  Almaniyada “Fraunhofer”, ABŞ-də "NGINX” kimi şirkətlərdə çalışıb. 2019-cu ildə “Google”un açıq kodlu layihələr üçün təqaüdünü qazanıb.

Hazırda ABŞ-də yerləşən “Gladly” şirkətində Platform mühəndisi kimi fəaliyyət göstərir. Şirkətdə təhlükəsizlik, məhsulun miqyaslandırılması (scale), etibarlılıq (reliability), xərclərin optimallaşdırılması (cost optimization) və infrastrukturun inkişafı üzrə məsul şəxs kimi çalışır.

- Uşaqlıq illəriniz və ilk maraq göstərdiyiniz sahələr barədə danışardınız. Hakaton dünyasına necə gəldiniz?

- Uşaqlıq illərimə baxanda görürəm ki, məni formalaşdıran ən böyük güc valideynlərimin dəstəyi və qərar vermək azadlığı olub. Mən çox kiçik yaşımlardan seçim etməyi, öz yolumu müəyyənləşdirməyi sevirdim və ailəm bu prosesdə mənə heç vaxt mane olmadı.

İlk böyük müstəqil qərarımı 5 yaşımda verdim. Fransız filmi izləyirdim və nəsə məni çox ilhamlandırdı. Bir gün valideynlərimə dedim ki, əlavə bir il bağçada yox, dərhal məktəbə getmək istəyirəm. Onlar sual vermədən, düşünmədən, səhəri gün məni məktəbə apardılar. Bir az sorğu-sualdan sonra 1-ci sinfə başladım. Bu, mənə göstərdi ki, əgər niyyətin güclüdürsə, qərarı fikirləşib sürətli verirsənsə, həyat sənə yol açır.

Başqa bir misal, 8-ci sinifdə oxuyanda Anadolu Liseyinə imtahana yalnız 3 gün qalmış müraciət etmək qərarı verdim. 600 şagird arasında 4-cü yerə çıxıb qəbul olundum. Geri dönüb baxanda görürəm ki, mənim motivasiyam heç vaxt yalnız bir sahədə mükəmməl olmaq deyildi. İstər idmanda — cüdo, futbol, istər fənlərdə — riyaziyyat, fizika, informatika, hər yerdə 1-ci olmağa çalışırdım. Marağım tək bir xətt deyildi, çoxşaxəli idi. Bu gün buna ingiliscə “T-shaped mindset” deyilir: bir sahədə dərinlik, çox sahədə genişlik. Məni fərqləndirən xüsusiyyətlər çox erkən formalaşmışdı:

- yaradıcılıq, çünki hər mövzunu daha maraqlı şəkildə öyrənmək istəyirdim;
- sürət, çünki qərarları tez verirdim və riskdən çəkinmirdim;
- kolaborativlik, çünki bildiklərimi paylaşmaqdan həzz alırdım, bilgi paylaşdıqca böyüyür;
- liderlik, çünki bir fikri insanlara başa salmağı və birlikdə nəticə əldə etməyi sevirdim.

Düşünürəm ki, hakaton dünyasını sevməyim təsadüf deyil, orada uşaq yaşlarımdan daşıdığım bütün bu dəyərləri tapdım.

Hakatonlar: 
- yaradıcılıq tələb edir, çünki qısa zamanda ideyanı tapmalısan;
- sürət tələb edir, çünki 12 saatda nəticə olmalıdır, real prototip;
- komanda əməkdaşlığı tələb edir, çünki fərqli insanlarla işləyirsən; 
- liderlik tələb edir, çünki problemi izah etməli və effektiv həlli tapmalısan.

Bəlkə də ona görə hakatonlar mənim üçün sadəcə yarış deyil, özümü ən real gördüyüm mühitdir. Orada heç kimə kim olduğuna, hansı diplomunun olduğuna baxmır. Yeganə meyar, ideyanın dəyəri və onu nə qədər tez, aydın və işlək formada təqdim edə bilməyindir.

Bu mənə uşaqlıqdan aldığım dərsi yenidən xatırladır:

“Vaxt itirmə, qərar ver, cəhd et və alınacaq” və ya “Ağıllı düşündü, dəli vurdu çayı keçdi”.

Bu səbəbdən hackathonlar mənim həyatımda yeni təhsil modelinə çevrilib — bilik, sürət, komanda, liderlik və nəticə. Hər dəfə yeni insanlarla, tanımadığım alətlərlə, sıfırdan ideya qurub işləyən bir şey çatdırmaq — mənim üçün ən böyük motivasiyadır.

Hakatonda uğurlu olmaq

– Hakaton dedikdə nə başa düşülür, onun mahiyyəti və hədəfi nədir?

– Sizə bir ideya verilir… Xeyr, həm də verilmir. Sizə heç bir ideya verilmir. Sizə komanda verilir… Xeyr, o da verilmir. Tanımadığınız insanlar verilir. Sizə alətlər verilir… Onları da daha öncə istifadə etməmisiniz. Və sizdən gözlənilir ki, 12 saat ərzində hamının istifadə edəcəyi real bir həll yaradasınız. Bunun adı qısa formada belədir: Hakaton: naməlum ideya + naməlum insanlar + naməlum alətlər → sürətli və faydalı həll.

Hakatonda uğurlu olmaq üçün aşağıdakı bacarıqlar önəmlidir:
“Niyə?” sualı — cavabları bilmək vacib deyil, doğru sualı vermək vacibdir.
“Bu problem niyə var?” deyən komanda ən yaxşı ideyanı tapır.
Hərtərəfli baxış — yalnız mühəndislik deyil, biznes və domain təcrübəsi bir böyük nəticəyə işləyir.
Sahiblik — 12–48 saatda mentor, menecer, məhsul sahibi və s. yoxdur. Məsuliyyəti sən götürürsən. Problem də sənin olur, təqdimat da. Həqiqi sahiblik burada formalaşır. 
Sistemli düşünmə — zaman, resurs, komanda balansı ilə doğru və sürətli qərar vermək. Sistemli düşünən komanda ən real həlli tapır.
Kommunikasiya — ən yaxşı həll belə 3 dəqiqədə izah olunmursa, uğurlu ola bilmir. Hackathon sənə fikrini aydın, sadə və ilhamverici şəkildə təqdim etməyi öyrədir.

Hakatonu hər zaman idman ilə müqayisə edirəm

– Hakaton tələbələrə nələri öyrədir, hansı bacarıqları təşviq edir?

– Mən hakatonu hər zaman idman ilə müqayisə edirəm. İdmana baxın, qazanmaq üçün yalnız sürət yetmir. Orada proses, performans və nəticə var. Hakaton da eynidir. Aşağıdakı hədəflər mənim üçün davamlı üzərində çalışdığım istiqamətlərdir, daha uğurlu olmaq üçün:

1. Proses - İcazə verildiyi qədər böyük komanda qurun və komandadakı bacarıqlar və maraqlara uyğun olaraq tapşırıqları xəritələyənə qədər ideya müzakirəsi edin. Kömək lazım olanda soruşun, mümkün qədər çox sponsor məhsullarından istifadə edin, adətən hakaton zamanı pulsuz imkanlar olur. Logistika və araşdırma/təqdimat üzərində işləmək üçün ayrıca bir komanda üzvü olsun.
2. Performans - Həllə tələsməyin, sizi problemin başa düşülməsi və həllin həyata keçmə ehtimalına görə qiymətləndirəcəklər. Parlaq, interaktiv bir UI hazırlayın. Kod tərəfində istədiyiniz qədər “hack” edə bilərsiniz.
3. Nəticə - Hakatonu qazanmaq. Yaxşı təcrübə yaşamaq. Səhnədə təqdimat edərkən dostlardan xahiş edin ki, videoya çəksinlər, sonradan baxıb daha yaxşı olmaq üçün özünüzü analiz edə bilərsiniz.  
Şəkil çəkin və "LinkedIn", Twitter kimi sosial şəbəkələrdə paylaşın.

MIT və Harvard professorları son elmi məqalələrini bizimlə paylaşdılar

– Müasir çağırışlar dövründə hakatonun rolu və əhəmiyyətini necə izah edərdiniz?

– Düşünürəm ki, hakaton artıq sadəcə bir yarış deyil, süni intellekt dövrünün gətirdiyi yeni təhsil modelidir. AI ilə dünyada innovasiya sürəti o qədər yüksəlib ki, klassik təhsil - kitab, qiymət, imtahan bu tempə uyğun gəlmir. Real öyrənmə təcrübə, prototip, komanda üzərində baş verir. Hakaton bunu 12 saatlıq intensiv formatda tələbəyə yaşadır. Bu sahədə hazırda dünya lideri Silikon vadisidir.  “OpenAI”, “Google”, “Meta”, “NVIDIA” kimi şirkətlərin məkanı olan bu ekosistem yalnız məhsul yaratmır, həm də tamamilə yeni təhsil mədəniyyəti formalaşdırır. Son 18 ayda Silikon vadisində 5000-dən çox AI tədbiri və 300-dən çox hakaton keçirilib. Mən real rəqəmin daha böyük olduğunu düşünürəm, çünki bir çox tədbirlər ümumi statistikaya düşmür.

Bu mədəniyyəti yalnız startaplar yox, dünyanın top universitetləri də qəbul edib. Stanford, Berkeley, MIT, Harvard — hamısı tələbələr üçün davamlı hakaton seriyaları təşkil edir. Səbəb sadədir: tələbə problemdən başlayaraq, komanda ilə işləyərək, real prototip hazırlayaraq öyrənir. Bu, AI dövrünün tələb etdiyi “learning by building” modelidir.

Mənim üçün ən real nümunələrdən biri MIT-də "Sundai Club" oldu. Onlar hər bazar günü hakaton keçirirlər. Artıq 100-dən çox tədbir ediblər. Mən orada olduğum müddətdə ardıcıl iki həftə iştirak etdim. MIT və Harvard professorları öz son elmi məqalələrini bizimlə paylaşdılar və biz həmin mövzular üzərində real prototiplər hazırladıq. Link: https://www.sundai.foundation/about

“Bay Area”da şəxsi favoritim isə “AGI House” hakatonlarıdır. 40 milyon dollarlıq bir evdə, bir qrup insan həftəsonu bir araya gəlir, yeni dostlar qazanır, həm sosial mühit, həm də elmi-texniki müzakirələr içində dəyər yaradır. İdeya qrafiki belədir: səhər AI müzakirəsi, günorta prototip, axşam demo. Link: https://app.agihouse.org/events

Bu model artıq dünya miqyasında yayılır. Azərbaycan da bu modeldən geri qalmamalıdır, çünki AI dövründə əsas bacarıq sürətli öyrənmə, sürətli prototip, komanda işi və sistemli düşüncədir.

– Hakaton təhsil sistemlərinə nə kimi yeniliklər və dividendlər qazandırır?

– Hakaton klassik təhsili təcrübə əsaslı öyrənmə modelinə çevirir. Bu model təhsil sisteminə 5 əsas dividend verir: 
Praktik öyrənmə – tələbə problemi seçir, komanda qurur, 12 saatda real prototip yaradır. 
Multidisiplinar bacarıqlar – mühəndislik + biznes + dizayn + təqdimat birlikdə işləyir. 
Sahiblik və liderlik – məsuliyyət tələbənin üzərindədir, mentor və müəllim yoxdur. 
Sürətli və doğru qərarvermə – məhdud vaxt yaradıcılığı, prioritetləşdirməni və risk idarəetməsini inkişaf etdirir. 
Kommunikasiya – fikri qısa vaxtda sadə və aydın izah etmək bacarığı formalaşdırır.

– Sizcə, uğurlu hakaton layihəsi necə olmalıdır? Necə hazırlanmalıdır?

– Mənim 8×8 qaydam var. 8 slayddan ibarət təqdimat və 8 addımda yaradılan prototip.

8 slayddan ibarət təqdimat: 
Layihənin adı – Layihənin 1 cümləlik təsviri 
Motivasiya – Bu problemi həll etməyə sizi nə vadar etdi?
Problem – Əsas problemi qısa şəkildə xülasə edin 
Problemin böyüklüyü – Problemin miqyası və təsiri 
Həll – [data/insights] istifadə edərək [actions] həyata keçirdik və [nəticə] əldə etdik
Arxitektura – İstifadə olunan texniki arxitektura və əsas komponentlər 
Komanda – Komanda üzvləri və onların rollarını qeyd edin 
Linklər – Kod, slaydlar və varsa demo linkləri.

8 addımdan ibarət prototip:

1. İdeya siqnalı (Idea Hook)
Siqnalı qəbul et: 
Hazır ol, ideyalara açıq ol.
Siqnalı səs-küydən ayır (signal vs noise).
Fikirdən əməliyyata keçid: Siqnalları strukturlaşdırılmış, icra oluna bilən addımlara çevir.
Sürətli iterasiya: Qərardan əməliyyata, nəticəyə — qısa geribildirim dövrələri ilə irəlilə.

2. ICP — Ideal müştəri profili (Define ICP)
Hackathon mövzusuna uyğun bir persona seç (müştəri, istifadəçi, şirkət): Demoqrafik xüsusiyyətlər (kimdir?)
Firmoqrafik xüsusiyyətlər (şirkətin profili)
Psixoqrafiya (motivasiya və düşüncə tərzi)
Problemlər / “jobs to be done”
Tetikləyici hadisələr 
PMF — uyğunluq (4R modeli)
İstisnalar (Anti-ICP).

3. Dəyər yaradılmasının 4R modeli
Revenue (Gəlir) — pul qazanmaq və ya xərci azaltmaq
Runtime (Vaxt) — vaxt qazanmaq və ya əməliyyatları sürətləndirmək
Risk (Risk) — xətaları, riskləri və uğursuzluq ehtimalını azaltmaq
Reputation (Reputasiya) — nüfuzu, etibarı və statusu yüksəltmək.

4. İnformasiya axınının dizaynı
Model keyfiyyəti: aparıcı modellərin 90%-ı use-case-lər üçün kifayətdir
Prompt keyfiyyəti: struktur, ton, təlimatlar modelin davranışını formalaşdırır
Kontekst keyfiyyəti: düzgün sənədlər, data və retrieval relevansı 10× artırır
Nəticə: mükəmməllik düzgün sistemi dizayn etməkdən gəlir.

5. Süni intellektin dizaynı
Doğru LLM seç 
Agentin idarəetmə məntiqini təyin et 
Əsas təlimatlar və funksiyaları müəyyən et
Yaddaş strategiyası qur
Agentə alətlər və API-lər əlavə et
Agent rolunu və əsas tapşırıqları müəyyən et
LLM-in xam cavablarını idarə et
Multi-agent sistemlərə keçid (advanced).

6. Miqyas dəyərləndirilməsi
Böyümə faktorları: Bazarın ölçüsü, Paylanma sürəti, Yüksək marja, Şəbəkə effekti, Böyümə limitləri: PMF çatışmazlığı, Operativ skalabiliklik.

7. Məhsul istifadəsi
Məqsəd yalnız işləyən məhsul deyil: 
-sürətlə böyüyən
-real istifadə halına outran
-hakaton günündən sonra da yaşayan produkt yaratmaqdır.
Amazon prinsipi: ucuz, etibarlı (keyfiyyət, real-time, təhlükəsizlik), sürətli (performans, istifadədə rahatlıq).

8. Sonda ən vacib hissə - fikrini 3 dəqiqədə, sadə, vizual və başa düşülən şəkildə izah etməkdir.
Son iki ildə 60-dan artıq hakatonda iştirak etmişəm.
- Siz il boyu müxtəlif ölkələrdə hakaton yarışmalarında iştirak edirsiniz. Hansı uğurlarınızı qeyd edə bilərsiniz?
- Son iki ildə 60+ hakatonda iştirak etmişəm, bir çox birinciliklər əldə etmişəm və ən son “AWS re:Invent”də seçilən 50 iştirakçıdan biri olmuşam.  Amma mənim üçün ən böyük uğur medallar deyil. Hər hakatonda 1% daha yaxşı olmaqdır, özümü daha dəqiq, daha sistemli və daha yaradıcı görmək.
Qələbə nəticədir, inkişaf isə prosesdir. Mənim üçün hakaton hər dəfə özümü yenidən kəşf etmək imkanıdır.

Hakaton sürətli öyrənmə və real nəticə modelidir

– Ölkələrin bu yarışlara xüsusi önəm verməsi nə ilə bağlıdır? Hansı ölkələrdə hackathon yarışmaları daha çox kütləvi hal alıb?

– Düşünürəm ki, bu gün hakatonlara ən böyük önəm süni intellekt dövrünün gətirdiyi sürət və rəqabət ilə bağlıdır. Dünya dəyişir və klassik təhsil, innovasiya prosesi bu tempə tam uyğun gəlmir. Hakaton isə sürətli öyrənmə və real nəticə modelidir. Buna görə ölkələr, universitetlər və texnoloji ekosistemlər bu formatı strateji alət kimi qəbul edir. 
Hazırda bu sahədə həm hakatonların sayına, həm də ümumiyyətlə tech və AI ilə bağlı tədbirlərin həcminə görə ABŞ liderdir. Silikon vadisi, San-Fransisko, Nyu-York kimi mərkəzlərdə, demək olar ki, hər həftə hakaton, AI "meet-up", "build day" və "researcher workshop" keçirilir.

Bir növ, hakaton sualın cavabıdır, əgər böyük ideyan varsa, cavabla yox, sualla gəlməlisən.
“Bu problem niyə var?” → hakaton bundan doğulur. ABŞ-dən sonra Kanada, Almaniya, İsrail, Sinqapur kimi ölkələrdə də format kütləviləşib. Top universitetlər – MIT, Harvard, Stanford, Kaliforniya Berkli tələbə hazırlığını artıq hakaton-"based learning" üzərində qurur.

Hakaton yeni dövrə ən uyğun formatdır

- İri şirkətlər hakatona niyə bu qədər çox diqqət yetirir?

– Pandemiyadan sonra innovasiya dövrü aylardan həftələrə, həftələrdən günlərə endi. Hakaton bu yeni dövrə ən uyğun formatdır. 
“FAANG + NVIDIA”, “OpenAI”, “Salesforce” kimi şirkətlər hər il minlərlə hakaton iştirakçısını müsahibəyə dəvət edir.
2023–2024-cü ildə Fortune 500 şirkətlərinin 36%-i ilə işə qəbul prosesi hakaton kanalı ilə baş tutub. “Netflix”, “Tesla”, “Meta” daxili hakatonlarla 500+ yeni ideyanı test edib. "Google"un daxili hakatonlarından “Gmail”, “AdSense”, “Maps” kimi məhsullar çıxıb.
Süni intellekt isə bu keçidi daha da sürətləndirdi və yeni mühəndis mədəniyyəti formalaşdırdı. 2024-də qlobal hakaton iştirakçılarının 65%-i AI use-case qurub.

“Generative AI” ilə “MVP” qurulması 70% daha sürətli baş verir.

Hakatonu bir gün yox, başlanğıc kimi görün

– Azərbaycanda hakaton müsabiqəsi keçirilib. Tələbələrə nə tövsiyə edərdiniz?

- Bu, çox əladır. Tövsiyəm çox sadədir: hakatonu bir gün yox, başlanğıc kimi görün. Hakatonda ən dəyərli şey mükafat deyil, insanlardır. Orada qazandığınız dostluqlar, komanda ruhu və ideyalar sizi irəli aparacaq. Yarış bitəndən sonra layihəni tərk etməyin, onu açıq kodlu layihə kimi paylaşın və ya startap kimi sınayın.

“Hakatonun əfsanəsi”

– Dostlarınızın bəziləri sizi “hakatonun əfsanəsi” adlandırır. Bu ada münasibətiniz necədir? Sizin üçün hakaton nə deməkdir?

– Məncə, insan sevdiyi işə davamlı vaxt və zəhmət qoyursa, uğur qaçılmaz olur. “Əfsanə” adı xoşdur, amma mən bunu titul kimi yox, mənim ritmimə qoyulan etiket kimi görürəm.

Düşünürəm ki, məni digərlərindən fərqləndirən şans deyil, strategiyadır. Mən bunu sosial şəbəkələrdə də açıq paylaşıram: ideyanı necə seçirəm, problemi necə bölürəm, komandanı necə qururam və hər detala necə yanaşıram.

Mən başqaları ilə yarışmıram, özümlə yarışıram. 60+ hackathonda iştirak etsəm də, bu proses heç vaxt asanlaşmır, çünki hər dəfə yeni hədəflər, yeni dostlar və daha çətin problemləri daha az zamanda həll etmək istəyirəm.

Mənim üçün hakaton, özünü test etmək platformasıdır: qısa zamanda problem seçmək, komanda ilə dəyər yaratmaq, fikrini 3 dəqiqədə təqdim etmək və hər dəfə 1% daha yaxşı olmaq.

Hədəfi hakaton təcrübəsini daha böyük təsirə çevirməkdir

– Hədəfləriniz, planlarınız barədə nə deyərdiniz?

– Gələcək planım hackathon təcrübəsini daha böyük təsirə çevirməkdir. Bunun üçün hazırda açıq kodlu "Prehacks" layihəsi üzərində işləyirəm. İlkin məqsədim bu ilin sonuna qədər hakatonlarda işlədiyim 100 layihəni təqdim etmək və hər kəs üçün öyrənilə bilən real nümunələr yaratmaqdır.

Bir neçə həftə əvvəl biz artıq eksperimental olaraq aviasiya sahəsində hakaton təşkil etdik, top şirkətlərdən gələn mühəndislər və domain ekspertlərin iştirakı ilə. Format daha əyləncəli, fərqli və real problemin mərkəzində qurulmuşdu. Düşünürəm ki, artıq növbəti ildə bu formatı və platformanı daha geniş kütləyə təqdim edəcəyik.