Süni intellekt sinif otağında – Müəllimlər ondan necə istifadə edirlər?

Süni intellekt sinif otağında – Müəllimlər ondan necə istifadə edirlər?

Dövrümüzdə süni intellektin (Sİ) təhsilə inteqrasiyası sürətlə inkişaf edir. Bu inteqrasiya öyrədən və öyrənənlər üçün yeni imkanlar yaradır.

“Azərbaycan müəllimi” tədrisin keyfiyyətinin artırılması məqsədilə süni intellekt platformalarından necə istifadə etdiklərini öyrənmək üçün Abşeron-Xızı Regional Təhsil İdarəsinin tabeliyindəki məktəblərin müəllimləri ilə həmsöhbət olub.

“Gürcüstan müəllimlərinə Sİ alətlərinin tədrisdə tətbiqinə dair təqdimat etmişəm”

Aparıcı metodist, Sumqayıt şəhər 26 nömrəli tam orta məktəbin ingilis dili müəllimi Könül Qafarova 10 ildən artıqdır ki, təlimçi olaraq fəaliyyət göstərir, İKT sahəsi üzrə müəllimlərə fərdi şəkildə mentorluq edib. Könül müəllim diqqətə çatdırır ki, artıq 2014-cü ildən tədrisdə süni intellektdən istifadə edir. Şagirdləri ilə qoşulduğu müxtəlif layihələrdə Sİ-dən yararlanıb: “Xüsusən “eTwinning” layihələrində tədris prosesində çox tətbiq etmişəm. Layihə tələbinə görə, hekayə, mahnı quran, yazıları rəsmə çevirən, müxtəlif videolar hazırlayan, şagirdlərin xəyali dünyasını yaradan Sİ alətlərindən istifadə etmişik. “Canva” aləti bunun ən bariz nümunəsidir. Müxtəlif alətlər var ki, dərsimizi maraqlı edir - “Kahoot”, “Learningapps”, “Wordwall” kimi alətləri misal gətirə bilərəm. Sİ alətləri təqdimat, işçi vərəqi, plan hazırlamaqda da mənə kömək edir. “Diffit” buna çox gözəl nümunədir. Qeyd edim ki, mən Gürcüstan müəllimlərinə və AzETA-nın IX konfransında iştirak edən müəllimlərə "Sİ alətlərinin tədrisdə tətbiqi" adlı təqdimat etmişəm”.

K.Qafarovanın sözlərinə görə, Sİ-dən tədrisdə istifadəsinin bir çox üstünlükləri var. Xüsusilə müəllimlər, təlimçilər üçün vaxt qənaəti və tədrisin keyfiyyətinin artırılması baxımından çox faydalıdır: “Birinci üstünlüyü fərdiləşdirilmiş öyrənmədir, yəni hər bir şagirdin səviyyəsinə və ehtiyacına uyğun material təqdim etmək mümkündür. Zəif və güclü tərəfləri müəyyən edib fərdi tədris planı hazırlamaq olur. İkinci, vaxt və resurs qənaəti - dərs planları, testlər, qiymətləndirmə meyarları və təqdimatlar avtomatik hazırlanır. Təkrar olunan tapşırıqları (məsələn, esse yoxlaması) Sİ yerinə yetirə bilər. Üçüncü, interaktiv və motivasiyaedici tədris - Sİ ilə yaradılan oyunlar, viktorinalar və simulyasiyalar dərsləri daha maraqlı edir. Şagirdlər texnologiya ilə işləməyi sevdikləri üçün motivasiya artır. Dördüncü, real vaxtda geridönüş - şagirdlər dərhal cavab və izah ala bilirlər. Müəllimlər şagirdlərin inkişafını anında izləyə bilirlər. Beşinci, əlçatanlıq və inklüzivlik - əlilliyi olan və ya fərqli öyrənmə tərzinə malik şagirdlər üçün uyğunlaşdırılmış materiallar təqdim olunur. Səsli oxuma, vizual dəstək və sadələşdirilmiş mətnlər kimi imkanlar mövcuddur”.

Sİ-nin bir sıra müsbət və mənfi tərəflərinə diqqət çəkən müəllim qeyd edir ki, şagirdlər texnologiyaya doğma münasibət bəsləyir və süni intellektlə işləmək onlara maraqlı gəlir. Onlar üçün dərslərin interaktiv və oyunvari olması dərsə həvəsi artırır. Eyni zamanda fərdi dəstək göstərən Sİ onların səviyyəsinə uyğun tapşırıqlar təqdim etdikdə şagirdlər onları daha həvəslə həll edirlər. Səhvlərini dərhal görmək və düzəltmək imkanı uşaqların öyrənməsini sürətləndirir. Bəzi şagirdlər müəllimə sual verməyə çəkinə bilər, amma Sİ ilə rahat şəkildə sual-cavab edə bilirlər, yəni Sİ ilə daha rahat ünsiyyət mövcuddur. Bu, xüsusilə utancaq və ya özünəgüvəni az olan şagirdlər üçün faydalıdır.

Sİ-nin mənfi tərəfləri olaraq həmsöhbətim texnologiyadan asılılıq, müəllimlər üçün çətinliklər, etibarlılıq və nəzarət, ədalətli qiymətləndirmə, bərabər imkanların olmaması, məxfiliyin qorunması kimi xüsusiyyətləri göstərir: “Şagirdlər hər şeyi Sİ-dən soruşmağa öyrəşir və özləri düşünməkdən yayınır. Sİ-dən asılılıq yaranır, şagirdlər bütün cavabları süni intellektə həvalə etməyə başlayır. Bu, tənqidi düşünmə və problem həlletmə bacarıqlarının zəifləməsinə səbəb olur. Bütün şagirdlərin evdə internetə və cihazlara çıxışı olmaya bilər. Bu isə texnologiyadan istifadədə bərabərsizliyə səbəb olur. Texnoloji bilik çatışmazlığı yaşayan bəzi müəllimlər süni intellekt alətlərindən istifadə zamanı çətinlik çəkirlər. Yeni texnologiyalara uyğunlaşmaq vaxt və öyrənmə tələb edir. Həmçinin Sİ-nin verdiyi məlumatlar bəzən qeyri-dəqiq və ya kontekstdən kənar ola bilər. Müəllimlər bu məlumatları yoxlamalı və düzgünlüyünə nəzarət etməlidirlər. Avtomatik qiymətləndirmə sistemləri hər zaman şagirdin real bacarığını düzgün əks etdirməyə bilər. Yaradıcı və açıq suallarda Sİ-nin cavabları səthi olur. Şagirdlərin şəxsi məlumatlarının qorunması məsələsi həmişə diqqət tələb edir. Sİ alətləri ilə işləyərkən məlumatların necə istifadə olunduğu aydın olmaya bilər. İnternet bağlantısının zəifliyi və ya cihazların köhnə olması Sİ alətlərinin yavaş işləməsinə, texniki nasazlıqlara səbəb ola bilər”.

“Təcrübə göstərir ki, süni intellekt öyrənməni daha interaktiv, yaradıcı və effektiv edir”

Süni intellektdən istifadə edən digər müəllim - Arzu Nəsirli Abşeron rayon Saray qəsəbə M.Ələkbərov adına 1 nömrəli tam orta məktəbdə ibtidai sinif müəllimi işləyir. Bildirir ki, süni intellektdən tədrisdə artıq bir neçə ildir ki, sistemli şəkildə istifadə edir. İlk olaraq dərs materiallarının hazırlanmasında, vizual vəsaitlərin yaradılmasında sınaqdan keçirib: “Məsələn, “Canva Magic Studio” vasitəsilə slaydlar, infoqrafiklər və qrafik materiallar hazırlayıram ki, şagirdlər mövzunu daha rahat qavrasınlar. Sonrakı mərhələdə interaktiv tapşırıqlar üçün “Copilot” və “Gamma” kimi alətlərdən yararlanmağa başladım. “Copilot” mənə yazılı materialları tez hazırlamaqda, test sualları yaratmaqda kömək edir, “Gamma” isə dərs planlarını interaktiv təqdimat formasında təqdim etməyə imkan verir. Eyni zamanda əyləncəli yanaşma üçün “AI Comic Factory” (Hugging Face) istifadə edirəm. Şagirdlər mövzuya uyğun öz komikslərini yaradır, bu da onların həm marağını artırır, həm də yaradıcılıq bacarıqlarını inkişaf etdirir. “Suno” kimi musiqi yaradan alətlərlə dərs prosesini daha canlı edirəm, şagirdlər mövzuya uyğun qısa musiqilər hazırlayaraq təqdimatlarına əlavə edirlər. Beləliklə, süni intellektdən həm müəllim kimi öz işimi asanlaşdırmaq, həm də şagirdlərin öyrənmə prosesini maraqlı və interaktiv etmək üçün davamlı şəkildə istifadə edirəm”.

Arzu müəllimin fikrincə, süni intellektin tədrisdə istifadəsinin əsas üstünlüyü müəllim və şagird üçün öyrənmə prosesinin daha rahat və maraqlı olmasıdır. Bildirir ki, Sİ tədris prosesində vaxt itkisinin qarşısını alır, yaradıcılığı gücləndirir, materialları fərdiləşdirməyə imkan verir və ənənəvi üsullarla müqayisədə daha dinamik öyrənmə mühiti yaradır: “Məsələn, mən “Copilot”dan istifadə edərək dərs planları və test tapşırıqlarını daha tez hazırlayıram, bu isə mənə vaxt qazandırmaqla yanaşı, mövzunu daha geniş izah etməyə imkan yaradır. Rəqəmsal tapşırıqlar zamanı süni intellekt qısa vaxt ərzində şagirdlər üçün tapşırıqlar yaratmağa kömək olur. Təcrübəm göstərir ki, belə yanaşma dərsə marağı artırır və uşaqlar öyrəndiklərini praktik şəkildə tətbiq edirlər. Hətta “Suno” proqramı ilə musiqi yaratmaq şagirdlər üçün əyləncəli öyrənmə mühiti formalaşdırır, onlar mövzunu emosional baxımdan daha dərindən qavrayırlar. Mənim müəllim kimi qazandığım təcrübə göstərir ki, süni intellekt yalnız dərs materiallarını asanlaşdıran bir vasitə deyil, həm də öyrənməni daha interaktiv, yaradıcı və effektiv edən bir dəstəkdir. Şagirdlər süni intellektin dərs prosesinə inteqrasiyasını çox maraqla qarşılayırlar, çünki bu yanaşma ənənəvi öyrənmə üsullarından fərqli olaraq daha rəngarəng və interaktiv bir mühit yaradır. Ümumilikdə, süni intellekt onlarda öyrənməyə həvəsi artırır, motivasiya yaradır və dərsi əyləncə ilə birləşdirir. Misal olaraq, “AI Comic Factory” ilə öz mövzularını komiks formasında təqdim edən şagirdlər yalnız mövzunu öyrənməklə kifayətlənmirlər, eləcə də yaradıcı düşünmə bacarıqlarını göstərirlər. Təcrübəmdə müşahidə etmişəm ki, belə fəaliyyətlər zamanı şagirdlər daha çox gülür, dərsdə aktiv iştirak edirlər. “Canva Magic Studio” vasitəsilə hazırladığım interaktiv təqdimatlar onlarda diqqətin dağılmasının qarşısını alır, çünki vizual və rəngli məzmun onların diqqətini daim cəlb edir. Hətta “Suno” proqramından istifadə edərək mövzuya uyğun musiqi yaradan şagirdlər dərsi sadəcə bir məcburiyyət kimi deyil, öz yaradıcılıqlarını nümayiş etdirə biləcəkləri fəaliyyət kimi görürlər. Mənim təcrübəmə əsasən, şagirdlər süni intellektlə aparılan dərslərdə daha fəal iştirak edir, özlərini sərbəst ifadə edir və öyrənmə prosesinə böyük maraq göstərirlər. Bu da göstərir ki, süni intellekt yalnız tədris prosesini asanlaşdırmır, eyni zamanda şagirdlərin öyrənməyə münasibətini köklü şəkildə dəyişir”.

A.Nəsirli də etiraf edir ki, süni intellektdən istifadə edərkən müəyyən çətinliklər ortaya çıxır: “AI alətləri öyrənmə prosesini asanlaşdırsa da, onların tətbiqində texniki, metodik və hətta etik məqamlarla bağlı problemlərlə qarşılaşıram. Məsələn, internet bağlantısının zəif olduğu vaxtlarda “Canva Magic Studio” və ya “Gamma” kimi onlayn əsaslı proqramlardan istifadə çətinləşir, materialların yüklənməsi və ya təqdimatların işləməsi ləngiyir. Digər tərəfdən, bəzi hallarda süni intellektin verdiyi cavablar və ya yaratdığı məzmun tam dəqiq olmur, bu isə müəllim olaraq məndən əlavə yoxlama və düzəliş tələb edir. Təcrübəmdə olub ki, “Copilot” test sualları hazırlayarkən bəzən mövzudan kənar və ya düzgün formalaşdırılmamış variantlar təqdim edib, mən isə onları yenidən redaktə etməli olmuşam. Şagirdlər tərəfindən istifadə zamanı da müəyyən çətinliklər yaranır: məsələn, “AI Comic Factory” və ya “ChatGPT” kimi alətlərdə şagirdlər həddindən artıq asılılıq göstərə bilirlər, yəni öz fikirlərini formalaşdırmaq əvəzinə süni intellektdən hazır cavab gözləyirlər. Digər tərəfdən, bəzi alətlər, məsələn, “Suno” və ya digər musiqi yaradan proqramlar, hər zaman mövzuya tam uyğun nəticə vermir və uşaqlar bir neçə dəfə təkrar etməli olurlar. Mənim müəllim kimi təcrübəm göstərir ki, bu çətinliklər dərsin keyfiyyətinə mane olmur. Sadəcə olaraq Sİ-dən istifadə zamanı müəllim daim istiqamətləndirici rol oynamalı, yaranan problemləri yönləndirməyi bacarmalıdır”.

Süni intellektdən hələ istifadə etməyən müəllimlərə Arzu Nəsirlinin tövsiyəsi budur ki, texnologiyaya tərəddüdlə yanaşmasın və kiçik addımlarla başlamağa cəhd etsinlər. Əvvəlcə gündəlik dərs hazırlığında sadə funksiyalardan yararlanmaqla təcrübə toplamaq olar: “Süni intellekt müəllimə vaxtına qənaət etməyə, tədris materiallarını daha tez hazırlamağa, dərsləri daha maraqlı və interaktiv keçməyə imkan yaradır. Həmçinin müəllimin yaradıcılıq imkanlarını genişləndirir, şagirdlər üçün öyrənmə prosesini daha rəngarəng və əyləncəli edir. Mən özüm bu sahədə biliklərimi daha da inkişaf etdirmək üçün “ICDL Artificial Intelligence” imtahanını uğurla vermişəm. Bu imtahan mənə süni intellektin təməl prinsiplərini, onun tədrisdə tətbiq imkanları və faydalarını daha dərindən anlamaq imkanı yaratdı. İmtahandan qazandıqlarım arasında süni intellektin düzgün istifadəsi, etibarlı mənbələrdən məlumatın yoxlanılması, etik prinsiplərə riayət edilməsi və tədris prosesində yaradıcı yanaşmaların tətbiqi xüsusi yer tutur. Bu təcrübə mənə göstərdi ki, süni intellekt sadəcə bir əlavə vasitə deyil, həm müəllimin işini asanlaşdıran, həm də şagirdlər üçün öyrənməni daha maraqlı edən güclü dəstəkçidir. Digər müəllimlərə məsləhətim odur ki, süni intellekti çətinlik kimi deyil, tədrisi zənginləşdirən, dərsin keyfiyyətini artıran və gələcək bacarıqları formalaşdıran bir fürsət kimi qəbul etsinlər”.