Türkiyədə beynəlxalq fənn olimpiadalarına necə hazırlaşırlar? – Qalib şagirdlə SÖHBƏT

Türkiyədə beynəlxalq fənn olimpiadalarına necə hazırlaşırlar? – Qalib şagirdlə SÖHBƏT

"Azərbaycan müəllimi"nın növbəti müsahibi qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin ən istedadlı gənclərindən biri, 66-cı Avstraliya Beynəlxalq Riyaziyyat Olimpiadasında (IMO) qızıl medala layiq görülmüş Səlim Doğandır. İstanbuldakı Qalatasaray liseyinin yetirməsi milli olimpiadalarda 2 qızıl, 1 gümüş, 1 bürünc, beynəlxalq olimpiadalarda isə 2 qızıl, 3 bürünc, 3 gümüş medal qazanıb. S.Doğanla söhbətimizdə Türkiyənin beynəlxalq olimpiadalara hazırlıq təcrübəsi ilə tanış oluruq.

– IMO 2025-də qızıl medal qazandınız. Sizcə, qələbənizdə hansı amillər əsas rol oynadı?

– Bu uğurun arxasında bir çox amillər dayanır. Bunların arasında müəllimlərimizin dəstəyi, iştirak etdiyimiz proqramlar, malik olduğumuz resurslar və dostlarımla olan qarşılıqlı dəstəyin böyük rolu var.

– Beynəlxalq olimpiadalarda neçə yaşından iştirak etmisiniz? İndiyədək iştirak etdiyiniz ölkə və beynəlxalq yarışlar haqqında nə deyə bilərsiniz?

– Riyaziyyat olimpiadaları ilə maraqlanmağa liseyə keçəndə, yəni 14 yaşımda başladım. O vaxtdan bəri həm milli, həm də beynəlxalq olimpiadalarda iştirak edirəm. İlk dövrdə beynəxalq olimpiadalara yeni başladığım üçün yarışmalar adi müsabiqələrdən fərqli gəlirdi. Lakin zamanla daha çox olimpiadada iştirak etdikcə motivasiyam artdı və təcrübə qazandıqca artıq özümü milli olimpiadalarda olduğu kimi hiss edirdim. Üstəlik, bu yarışmalar riyaziyyata marağı olan şagirdləri bir araya gətirərək möhtəşəm bir mühit yaradır. Bu mühit isə özgüvənimi və həvəsimi daha da artırır.

– Beynəlxalq olimpiadalara necə hazırlaşdınız? Beynəlxalq olimpiadalarda iştirak etməzdən əvvəl neçə mərhələdən keçmisiniz? Hansı resurslardan istifadə etdiniz?

– Olimpiadalara hazırlıq prosesini iki hissəyə ayıra bilərəm. Birinci hissə imtahandan əvvəlki mərhələdir. Bu mərhələni keçmək üçün çox vaxt Mustafa Özdəmir və İlham Əliyev kimi hörmətli riyaziyyat professorlarımızın yazdığı olimpiadalara hazırlıq kitablarına çox üstünlük verilir. Bu kitablardan bəziləri məndə var idi. İmtahanlara bu kitablarla hazırlaşdım. Əlavə olaraq, keçmiş imtahan suallarını nəzərdən keçirirdim. Hətta olimpiadalara başlamazdan əvvəl sosial mediada riyaziyyatla bağlı səhifələri izləyir və faydalanırdım. 1-ci mərhələdə uğur qazandıqdan sonra qalan mərhələlər TÜBİTAK-ın dəstəyi ilə davam edir. Bu mərhələdən etibarən “Art of Problem Solving” (AoPS) saytı olimpiadalara hazırlaşmaq üçün əla bir seçim olur. Bu sayt 2-ci mərhələ imtahanına hazırlaşmaq üçün olduqca faydalıdır. Bu saytda digər ölkələrin olimpiadalarının sualları və bu suallara digər istifadəçilər tərəfindən yazılmış həllər mövcuddur. Həmçinin Aleksandr Remorov və Yufei Zhao kimi şəxslərin hazırladığı qısa çalışma qeydləri də çox gözəl alternativdir.

Ümumiyyətlə, Türkiyədə beynəlxalq olimpiadalara hazırlıq işlərinin necə və kimlər tərəfindən təşkil olunduğu barədə nə deyə bilərsiniz? 

– Türkiyədə olimpiadalara hazırlıq işləri TÜBİTAK (Türkiyə Elmi və Texnoloji Araşdırmalar Şurası) tərəfindən aparılır. Şagirdlər hazırlıq üçün bir neçə mərhələdən keçirlər: 1-ci mərhələ imtahanı yay düşərgəsi, noyabr düşərgəsi, 2-ci mərhələ imtahanı qış düşərgəsi, komanda seçimi imtahanı, Balkan Riyaziyyat Olimpiadası (BMO) və Beynəlxalq Riyaziyyat Olimpiadası (IMO) düşərgəsi. Şagirdlər orta məktəb və ya lisey riyaziyyatı kateqoriyası üzrə 1-ci mərhələ imtahanına qatıla bilərlər. 

Bundan əlavə, fizika, kimya, informatika, biologiya, coğrafiya, astronomiya və astrofizika, kompüter elmləri kimi digər kateqoriyalar da mövcuddur. 

Bu imtahan test formatındadır və hər kateqoriyada ən yaxşı nəticə göstərən ilk 50 nəfər bu mərhələni keçir. Onlar açıq tipli məsələləri öyrətmək məqsədi daşıyan yay düşərgəsinə dəvət olunurlar. Bu düşərgə 2 həftə davam edir. Ardınca noyabr ayında oxşar bir düşərgə daha keçirilir. Dekabrda isə 2-ci mərhələ imtahanı olur. Bu imtahan lisey riyaziyyatı üçün IMO formatında, orta məktəb riyaziyyatı üçün isə Yeniyetmələrin Balkan Riyaziyyat Olimpiadası (JBMO) formatındadır. Bu imtahanda iştirakçıların yarısı uğurlu sayılır və medal qazanmaq haqqı qazanır. Daha sonra bu şagirdlər yanvar və ya fevral ayında qış düşərgəsinə dəvət olunurlar. Bu düşərgə yay və noyabr düşərgələrinə bənzəyir, lakin səviyyəsi daha yüksəkdir.

Həmin şagirdlər mart ayında keçirilən komanda seçimi imtahanına dəvət olunurlar və bu final imtahanında ilk 6 nəfərdən ibarət milli komanda təşkil olunur. Bu komanda BMO və IMO-da iştirak edir. Olimpiadalar öncəsi intensiv komanda düşərgələri keçirilir və bu düşərgələrin səviyyəsi qış düşərgəsindən də yüksək olur. Dərsləri keçmiş IMO komanda üzvləri və professorlar tədris edirlər. TÜBİTAK-dan əlavə, İstanbul Elm Olimpiadası (İSBO) da prestijli seçimdir. 

– Bu cür olimpiadalarda iştirak etməyə hazırlaşan yaşıdlarınıza hansı tövsiyələri verərdiniz?

– İlk növbədə, olimpiadalara hazırlıq prosesini bir hobi halına gətirmələrini tövsiyə edirəm. İnanıram ki, işdən nə qədər çox zövq alsanız, məhsuldarlıq da o qədər yüksək olar. Bu işi bir tapşırıq kimi deyil, əyləncə üçün riyaziyyatla bağlı araşdırmalar aparmaq və ortaya çıxan problemləri düşünmək daha önəmlidir. Təbii ki, ən vacib məsələ isə sabitlikdir. Təslim olmamaq da vacibdir. İstədiyim nəticəni ala bilmədiyim olimpiadalar, imtahanlar olub, amma cəhd etməyi dayandırmadım.

– IMO 2025-də ən çox hansı sualları bəyəndiniz? Sual və tapşırıqları necə qiymətləndirərdiniz? Bu olimpiadaların uğurlu keçməsi üçün necə hazırlaşırsınız?

– IMO 2025-də sualların çoxunun gözlənilməz cavablar ehtiva etdiyini düşünürəm. Birinci sual həm həndəsəni, həm kombinatorikanı birləşdirir və gözəl bir tam induksiya tətbiqi var. Yerinə uyğun görürəm. İkinci sual yenə gözəl və yerinə uyğun bir həndəsə sualıdır. Dərinliyi olan və üzərində düşüncə tələb edən bir sualdır. Üçüncü sual çətin bir mövqe tutduğu üçün çətin olması gözlənilirdi, amma düşündüyüm qədər çətin deyildi. Statistikalar da bunu göstərir. Həmçinin IMO 2024-dəki 6-cı sualın cavabına bənzəyirdi. Yenə də xoşladığım bir sualdır, amma çətinlik dərəcəsi uyğun deyil. İkinci günə gəlincə, bizə ədədlər nəzəriyyəsindən bir 4-cü sual təqdim olunub. Bu sualın cavabı açığı çox da xoşuma gəlmədi. Cavabı tapana qədər istifadə olunan metodlar və izlənilən yol məncə kifayət qədər dərin deyildi və işlənərkən maraq doğurmurdu. Üstəlik düşündüyümüz qədər asan deyil. Bu, kiçik bir nöqtəni qaçırsanız, xal itirə biləcək bir sualdır. 5-ci sual isə imtahandakı ən çox bəyəndiyim sualdır. Həm oyun nəzəriyyəsini, həm də cəbri birləşdirərək güclü intuisiyanı tələb edir və mükəmməl bir təcrübə təqdim edir. Son suala isə imtahanda demək olar ki, vaxtım qalmadı. Amma vaxtım olsaydı, 1 bal belə alıb-almayacağımdan əmin deyiləm. Olduqca çətin bir sualdır. Birinci gün mənim üçün çox çətin keçmədi, amma ikinci gün xeyli çətinlik yaşadım. Uğur əldə etmək üçün isə əvvəlki cavablarımda qeyd etdiyim metodların kifayət etdiyini düşünürəm. Fərdi çalışma və TÜBİTAK, İSBO kimi proqramlar mükəmməl hazırlıq təmin edir.

– Uğurunuz üçün ən çox kimlərə minnətdarsınız?

– Müəllimlərimizin rolu, əlbəttə ki, böyükdür. Öz təcrübələrini əllərindən gəldiyi qədər bizimlə bölüşürlər və çalışmalarımızda bizi ən yaxşı şəkildə istiqamətləndirib dəstək olurlar. Uğurlarımın arxasında yuxarı sinif olimpiadaçı dostlarımın, aralarında Murat Yoğurtçunun da olduğu İSBO komandasının və TÜBİTAK-dakı müəllimlərimin böyük rolu var. Haqlarını ödəyə bilmərəm.

– Beynəlxalq olimpiadalarda qazanılan medallar sizə nə kimi üstünlüklər qazandırır?

– Beynəlxalq olimpiadalarda əldə olunan medallar Türkiyədə maddi mükafat və universitet imtahanında əlavə ballar qazandırır.  Həmçinin CV-də çox güclü bir yer tutur. Bəli, medal qazananlar nüfuzlu universitetlərdən qəbul alırlar. Məndən əvvəlki yuxarı sinif dostlarımdan MIT, Oksford, İmperial Kollec kimi universitetlərdən qəbul alan və hazırda bu ali məktəblərdə təhsil alanlar var. 

– Gələcəyinizi necə görürsünüz? Planlarınız nədir?

– Gələcəyimə baxanda özümü riyaziyyat biliklərimi inkişaf edən süni intellekt sahəsi ilə birləşdirərək insanlığa töhfə verməyə çalışan biri kimi görürəm. Planlarıma dünyanın nüfuzlu universitetlərindən birində kompüter elmləri üzrə təhsil almaq daxildir. Gələcək üçün hədəflərimdən biri də akademiyaya daxil olmaqdır.

– Sizə bu yolda bol uğurlar arzulayırıq, Səlim!

Qeyd. Beynəlxalq olimpiadaların təşkilatçısı Türkiyə Elm və Texnoloji Araşdırmalar Şurasının statistikasına əsasən, türkiyəli şagirdlər 1985-ci ildən iştirak etdikləri beynəlxalq elm olimpiadalarında 71 qızıl, 248 gümüş, 306 bürünc medal, 54 həvəsləndirici mükafat qazanıblar