Dəyişikliklər müsbət nəticə versə də, erkən nikah problemi yenə də aktualdır – Deputat

Dəyişikliklər müsbət nəticə versə də, erkən nikah problemi yenə də aktualdır – Deputat

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) hesabatlarında qeyd olunur ki, bir neçə il əvvəl dünyada hər gün 25 min, ildə isə 10 milyondan çox erkən evlilik faktı baş verirdisə, aparılan son qiymətləndirmələrə əsasən, hər gün 39 mindən çox, ildə 14,2 milyon nəfər 18 yaşına çatmamış qız nikaha daxil olur.

Bu rəqəmlər sadəcə “quru” statistik göstəriciləri deyil, həyatı məhv olmuş, hüquqları tapdanmış minlərlə, yüz minlərlə qurbanı göstərir. Yetkinlik yaşına çatmayan uşaqların ailə həyatı qurmağa məcbur edilməsi onları təhsildən uzaqlaşdırır, azadlıqlarını əlindən alır. Cəmiyyətin bu məsələyə göz yumması, əslində, gələcəyinin məhv edilməsinə susması deməkdir. Ona görə də erkən evliliklərin qarşısının alınmasında dövlət və cəmiyyət birgə mübarizə aparmalıdır, çünki bu, tək bir fərdin deyil, bütöv bir cəmiyyətin gələcəyinə yönəlmiş təhlükədir.

Milli Məclisin Ailə, qadın və uşaq məsələləri komitəsinin sədri Hicran Hüseynova “Azərbaycan müəllimi”nə bildirib ki, Azərbaycanda insan hüquq və azadlıqlarının qorunması sahəsində güclü qanunvericilik bazası formalaşıb və davamlı olaraq təkmilləşir: “Məqsədimiz hər bir vətəndaşımızın hüquqlarını qorumaq, ailə institutunu daha da gücləndirmək, mövcud boşluqların və çətinliklərin qarşısını almaqdır. 2024-cü ildə qanunvericiliyə edilən dəyişikliyə görə, nikah yaşının 1 ildən çox olmayaraq azaldılması halının aradan qaldırılması, nikah yaşının 18 yaş olduğu nəzərə alınaraq yetkinlik yaşına çatmayanlarla qeyri-rəsmi erkən nikaha daxil olan şəxslər və buna şərait yaradan valideynlər barəsində İnzibati Xətalar və Cinayət məcəllələrində məsuliyyət tədbirlərinin əks olunması, yetkinlik yaşına çatmayanların dini nikaha daxil olmasına şərait yaradan din xadimləri üçün məsuliyyətin müəyyən edilməsi, belə toy məclislərinin təşkil olunduğu məkan sahiblərinin məsuliyyətə cəlb olunması nəzərdə tutulur. Həmçinin Ailə Məcəlləsinin 12-ci maddəsində (yəni nikahın bağlanmasına mane olan hallar) aralarında nikahın bağlanmasına yol verilməyən subyektlərin dairəsinin genişləndirilməsi ilə bağlı təkliflər irəli sürülmüşdü. Belə ki, yaxın qohumlarla yanaşı, qardaşların və (və ya) bacıların ümumi bioloji baba və (və ya) nənəsi olan uşaqlar, o cümlədən bioloji qohumluğu olan əmi (dayı) və qardaş (bacı) qızı, həmçinin bibi (xala) və qardaş (bacı) oğlu arasında nikahın bağlanmasına yol verilməyəcək. Bu qanun 2025-ci iyul ayının 1-dən qüvvəyə minəcək”. 

H.Hüseynova statistik göstəriciləri də diqqətə çatdıraraq bildirib ki, həm Ailə, həm də Cinayət Məcəlləsinə edilən dəyişikliklər öz müsbət nəticələrini verib: “Mən bir neçə statistik rəqəmləri misal çəkmək istərdim. 2011-ci ildə 18 yaşadək nikaha girən qızların sayı 5 138 idi. Bildiyiniz kimi, o zaman millət vəkili olan Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə 2011-ci ildə Ailə Məcəlləsinə dəyişiklik edilərək nikah yaşı qadın və kişilər üçün 18 müəyyən edildi. Çox üzrlü, obyektiv səbəblər olduğu təqdirdə nikah yaşı müvafiq icra hakimiyyəti tərəfindən 1 il azaldıla bilər. Və artıq 2012-ci ildən etibarən 18 yaşadək nikaha girən qızların sayı azalaraq 2024-cü ildə 185 olmuşdu.

Ümumiyyətlə, erkən nikahların statistikası aparılmadığından biz belə nikahların  sayını bilmirik. Sadəcə olaraq 15-17 yaşlı qadınlar tərəfindən doğulan uşaqların sayını əsas götürməklə bu nikahlarla bağlı rəqəmləri təxmini bilmək olar. Belə ki, statistikaya görə, 2011-ci ildə belə qadınlar tərəfindən doğulan uşaqların sayı 4 392 idisə, 2024-cü ildə bu rəqəm 1 279 olub. Qeyd edim ki, bu göstəricilər Dövlət Statistika Komitəsinin rəsmi göstəriciləridir. Bu rəqəmləri nə üçün açıqlayıram? 15 il bundan əvvəl həm Ailə, həm də Cinayət Məcəlləsinə edilən dəyişiklik öz müsbət nəticələrini verdi, lakin erkən nikah problemi yenə də aktualdır. Çünki 1 279  uşağın doğulması üçün 2 000, bəlkə də, bir qədər çox erkən nikah olmalıdır”.

Komitə sədri qeyd edir ki, erkən evliliklərin mənfi yönləri, fəsadları kifayət qədər çoxdur. Ona görə də bu sahədə ciddi maarifləndirmə işləri aparılmalıdır: “Erkən nikah həmin nikaha girən qızın fiziki, psixoloji və reproduktiv sağlamlığına, sosial həyatına, özünü bir şəxsiyyət kimi ailə və cəmiyyətdə ifadə etməsinə bir sıra problemlər yaradır və zamanla fəsadları üzə çıxır. Bütün bunlar müxtəlif əngəllər törətməklə yanaşı, risklər də yaradır. Bu ailələrin böyük hissəsi uğursuz olur və əlbəttə, boşanma halları olduqda risklər də artır. Çünki bu qadınlar heç bir savadı, təhsili, bacarıqları olmadığından, öz ailələri də onlara arxa çıxmadığından bəzən cinayətkarların təsiri altına düşə bilirlər. Yaş azlığı, təcrübəsizlik və məlumatsızlıqdan onlar hətta insan alverinin qurbanı ola bilərlər. Ona görə də biz bu sahədə davamlı olaraq maarifləndirmə işləri aparmalıyıq”.

Erkən evlilik problemi qədər cəmiyyəti narahat edən digər bir məsələ qohum evlilikləridir. Qohum evlilikləri dünyanın bir çox nöqtəsində çox yayılmış haldır. Lakin bu evliliklər cəmiyyətin genofonduna ciddi zərərlər vurur. Millət vəkili bu mövzu ilə bağlı bildirib ki, genefondumuzun sağlamlaşdırılması istiqamətində hərtərəfli çalışmalıyıq. Buna görə də, ilk növbədə, qohumlar arasında nikahın bağlanmasının qarşısı alınmalıdır: “Hazırda dünya əhalisinin bir milyardının qohum evliliyinə üstünlük verən icmalarda yaşadığı təxmin edilir. Qohum evliliyi Şimali Afrika, Yaxın Şərq və Qərbi Asiyada daha çox qeydə alınır. Qohum evlilikləri bütün nikahların 20-50 faizini təşkil edir. Əfsuslar olsun ki, ölkəmizdə də belə hallar var və uzun illərdir ki, bu sahədə maarifləndirmə işləri aparılır. Burada effektiv alətlərdən biri də ailə qanunvericiliyinə əlavə və dəyişikliklərin edilməsidir.

Elmi araşdırmalar göstərir ki, qan qohumları arasında bağlanan nikahlar nəticəsində doğulan uşaqlarda genetik xəstəliklərin olması riski olduqca yüksəkdir və dünya əhalisinin bir qismi bu problemdən əziyyət çəkir. Qohum evliliklərinin əksəriyyəti, demək olar ki, 70%-i birinci dərəcəli qohumlar arasındadır. MDB ölkələrində qohum nikahlarına daha çox Azərbaycanda və Mərkəzi Asiya dövlətlərində rast gəlinir. Ölkədə irsi xəstəliklərin yayılma tempi 15 faiz təşkil edir. Bunlar arasında ən çox yayılanı talassemiyadır. Azərbaycanda hər 12 nəfərdən biri talassemiya xəstəsidir. 

Mən bununla bağlı bir faktı demək istəyirəm ki, hələ 1970-ci illərdə Ulu Öndər Heydər Əliyev ailədə sağlam uşaqların doğulması, eləcə də narahatlıq doğuran məsələlərdən biri qan qohumluğunun qarşısının alınması istiqamətində xüsusi fəallıq göstərir, tibb işçilərinə göstərişlər verir və ən müxtəlif səviyyələrdə müzakirələr aparırdı.
Ölkədə qohum hesab edilən şəxslər arasında qeydə alınmış nikahların sayı 2021-ci ildə 2 363, 2022-ci ildə isə 2 542 olub. Belə nikah çox zaman uğursuz olur, ailədə davamlı olaraq problemlər yaranır, münaqişələr baş verir. Genefondumuzun sağlamlaşdırılması istiqamətində atılacaq ən mühüm addımlardan birincisi məhz qohum eviliklərinin, nikahlarının qarşısının alınmasıdır. Düşünürəm ki, xalqımız bu dəyişikliklərə öz müsbət münasibətini göstərəcək. Unutmamalıyıq ki, istənilən ölkə üçün insan sağlamlığı, reproduktiv sağlamlıq təkcə səhiyyə baxımından deyil, həm də sosial-iqtisadi cəhətdən əhəmiyyətə malikdir. 
Tarixən ailə xalqımızın yüksək mənəvi dəyərlərinin qoruyucusu, genofondumuzun daşıyıcısı kimi milli inkişafımızda mühüm rol oynayıb. Bu baxımdan ailəyə olan münasibət  dövlətin öz vətəndaşına olan münasibətin əsas tərkib hissəsidir. Hələ 107 il bundan əvvəl Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarananda ailələrin rifahının yaxşılaşdırılması üçün bir  sıra mühüm işlər görülmüş, vacib qanunlar qəbul olunmuşdur. Müstəqilliyimizi  bərpa etdikdən sonra Ulu Öndər Heydər Əliyev ölkəmizdə ailə siyasətinin formalaşdırılması məsələlərinə böyük diqqət yetirib, həmin sahədə mövcud olan problemlərin həlli istiqamətində ardıcıl və məqsədyönlü fəaliyyət göstərib. Bu siyasəti daha da gücləndirən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev ailənin önəmli rolunu dəfələrlə  vurğulayıb və bildirib: “İki tərbiyə mənbəyi var: ailə və müəllim”.

Ailə nə qədər güclüdürsə, cəmiyyət də bir o qədər möhkəm və toxunulmazdır. Biz istəyirik ki, uşaqlarımız genetik və irsi xəstəliklərlə doğulmasınlar, ailələrimiz uğurlu və uzunömürlü olsun. Ona görə də bu dəyişikliklər vacibdir”.

Deputat onu da qeyd edir ki, Azərbaycanın bu istiqamətdə – ailə institutunun möhkəmləndirilməsi sahəsində güclü qanunvericilik bazası var və bu məqsədlə müxtəlif beynəlxalq konvensiyalara qoşulub, müvafiq qanunlar qəbul edib: “Xüsusilə qeyd etməliyəm ki, qəbul olunan qanunlar, edilən dəyişikliklər ailə dəyərlərinə, milli dəyərlərimizə mənfi təsir göstərmir. Əksinə, bir çox hallarda hüquq bərabərliyi və dəyərlərimiz, adətlərimiz simboz xarakter daşıyır. 

Məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 17-ci maddəsində göstərilir ki, ailə cəmiyyətin əsas özəyi kimi dövlətin xüsusi himayəsindədir. Həmçinin 34-cü maddədə qeyd edilir ki, ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. Yəni buradan da göründüyü kimi, milli qanunvericilik həm bərabərlik ideyasını, həm də bizim milli dəyərləri özündə birləşdirə bilib. 

Nikah yaşının  tənzimlənməsi və nikaha məcburetmə ilə bağlı Ailə və Cinayət məcəllələrinə edilən əlavə və dəyişikliklər, həmçinin nikahdan öncə tərəflərin tibbi müayinədən  keçməsinin məcburi olması, erkən nikah hallarının və qohum evliliklərinin qarşısının alınması, bununla bağlı sanksiyaların tətbiqi, himayədar ailə institutunun hüquqi bazasının yaradılması, gender bərabərliyinin təminatları, məişət zorakılığının qarşısının alınması, uşaqların zərərli informasiyadan qorunmasına dair qanunların qəbul edilməsi ailə institutunun müdafiəsi sahəsində mühüm uğurlar hesab olunur. 

Qeyd etməliyəm ki, ailələrimizin sağlam mühitinin təşkili və bütövlüyü, hər bir şəxsin hüququnun qorunması üçün qanunvericilik bazamız davamlı olaraq təkmilləşdirilir”, – deyə o, fikirlərini yekunlaşdırıb.